O 14 de decembro de 2016, o Parlamento Europeo aprobou o Cuarto paquete ferroviario, o marco dunha reforma ferroviaria para mellorar a eficiencia e a competitividade do ferrocarril en toda a Unión Europea e, ao mesmo tempo, eliminar os actuais obstáculos institucionais, xurídicos e técnicos, creando unha rede ferroviaria europea plenamente integrada e liberalizada.

A liberalización prevista no Cuarto paquete ferroviario xa foi transposta á lexislación española. En concreto, o Real decreto lei 23/2018, do sector ferroviario, que marcou o mes de decembro de 2020 como data de inicio para a entrada de novas empresas ferroviarias no transporte de viaxeiros por ferrocarril nos servizos de Larga Distancia e Alta Velocidad.

A partir desa data, calquera empresa que dispoña da licenza de empresa ferroviaria e do certificado de seguridade que outorga a Axencia Estatal de Seguridade Ferroviaria e solicitase o uso da infraestrutura ferroviaria poderá prestar servizos en competencia con Renfe.

Para organizar este novo contorno, o Administrador de Infraestructuras (Adif) seleccionou tres corredores ferroviarios (Madrid-Barcelona-Fronteira Francesa, Madrid-Levante e Madrid-Toledo-Sevilla-Málaga) e para cada un deles tres niveis diferentes de capacidade de operación, categorizados como paquetes (A, B e C).

O 27 novembro de 2019, Adif realizou a preadxudicación dos diferentes paquetes da seguinte forma:

• Paquete A: Renfe Viajeros parte con 96 trens Ave e ocupará un 86 % de media da capacidade ofertada para este paquete no conxunto dos tres corredores, entre finais de 2020 e finais de 2030. Así, incrementa a súa oferta actual nun 20 %.
• Paquete B: ILSA: Air Nostrum (55 %) e Trenitalia (45 %) Operará con 23 trens Frecciarossa 1000 e ocupará o 70 % de media da capacidade ofertada para este paquete no conxunto dos tres corredores. Ten prevista a súa entrada en xaneiro de 2022, despois da homologación do material en España.
• Paquete C: RIELSFERA: SNCF (100 %) Operará con 10 trens Alstom Dúplex (dúas plantas) xa homologados en España, e ocupará o 70 % de media da capacidade ofertada para este paquete no conxunto dos tres corredores. Ten prevista a súa entrada en xaneiro de 2022, despois da homologación do material en España.

Esta apertura do tráfico en España suporá un incremento do 65 % na capacidade ofertada: haberá unha alza do 50 % no Madrid-Barcelona, do 40 % no Madrid-Levante, e do 60 % no Madrid-Sur.

En canto aos servizos suxeitos á Obriga de Servizo Público (Cercanías, Media Distancia Convencional, Alta Velocidad Media Distancia (AVANT) e Largo Métrico), a normativa europea permítelle aos Estados membros optar por que os servizos OSP non sexan licitados obrigatoriamente ata 2023, período que pode ampliarse se existe un contrato vixente nesa data.

O mercado do transporte ferroviario de mercancías iniciou a súa liberalización en España en 2005, aínda que non se produciu a entrada efectiva doutras empresas ferroviarias privadas ata 2007. O sector opera en réxime de libre competencia.